Giriş
Öğrendiklerinizden sonra bir daha yemeyeceksiniz! Gluten vücuda ne yapıyor, zararları neler?
Son zamanlarda glütensiz yiyeceklerin çeşitleri oldukça arttı. Ekmekten, makarnaya, pastadan krakere kadar pek çok glütensiz ürün piyasada yer alıyor. Ve insanlar da bu ürünlere yoğun ilgi gösteriyor. Ancak bu ilgi boşuna değil…
Millet olarak ekmeğe düşkünlüğümüz yadsınamaz. Öyle ki mantıyı bile ekmekle yiyen büyük bir kesim var. Ancak son zamanlarda pek çok kişi glutenin en temel kaynağı olan ekmeği hayatından tamamen çıkartıyor. Glutenin sağlığa olan zararları düşünüldüğünde ise bu hareket oldukça mantıklı olarak görülüyor…
Gluten buğdayın yanı sıra çavdar, arpa ve tritikaleden (çavdar ve arpa karışımı) da gelir. Bazen yulafta bulunur, ancak bunun nedeni yulafın glüten içeren diğer gıdalarla işlenmiş olması olabilir. Yulafın kendisi gluten içermez.
Buğday Sorunları Çölyak Hastalığı Olan Kişilerle Sınırlı Değildir
Buğdayla ilgili en ünlü sorun, glüten tarafından tetiklenen ve glütensiz bir diyetle tedavi edilebilen bir otoimmün reaksiyon olan çölyak hastalığıdır. İnsanların %30-40'ı potansiyel olarak çölyak hastalığı geliştirebilecek genetik altyapıya sahiptir, ancak aslında insanların yalnızca %1-3'ü bu hastalığa sahiptir; nedeni açık değildir ancak bunun bağırsak mikrobiyomu ile bir ilgisi olabilir.
Çoğu insan çölyak hastalığının tüm glutenden kesinlikle kaçınılması gerektiğini bilir. Ancak birçok insan çölyak hastalığı yoksa tamamen temiz olduğunu düşünüyor.
Ancak bu doğru değil. Son zamanlarda çölyak dışı gluten duyarlılığınaolan ilgide artış olmuştur. Pek çok insan, aslında çölyak hastalığı olmayan glutene karşı hassasiyetleri belgelemiştir.
Buğday sadece çölyak hastalığı olan insanlar için bir sorun değildir ve buğdayda glütenden daha fazlası vardır.
Bağırsak iltihabı
Enflamasyon, bağışıklık sisteminizin yaralanmaya karşı verdiği doğal tepkidir. Bir kesik ya da kıymık battığında ve o bölgedeki alanın tamamen kızarıp hassaslaşmasıyla vücudun verdiği bu tepkiyi görebilirsiniz. Buğdaydaki proteinler bağırsakları tahriş eder. Öyle ki bağırsaklarınızın iç yüzeyini kazıyan kâğıt kesiği veya kıymık gibidirler ve iltihabi bir tepkiye neden olurlar.
En ünlü vaka, çölyak hastalığı olan veya çölyak dışı gluten duyarlılığı olan kişilerde glutenin neden olduğu iltihaplanmadır. Ancak buğdaydan kaynaklanan iltihaplanma, özellikle glütene duyarlı olmayan kişiler için bile bir sorundur.
Artan Bağırsak Geçirgenliği
Bağırsaktaki iltihaplanma, bağırsak geçirgenliği adı verilen bir soruna katkıda bulunur. Bağırsak, sindirilmiş gıdanın kan dolaşımınıza girmesine izin verirken diğer her şeyi dışarıda tutan çok karmaşık bir "sınır kontrolü" sistemine sahiptir. Her gün milyonlarca rastgele virüsü, bakteriyi, toz gibi sindirilmeyen molekülleri ve diğer taraftan kan dolaşımınıza değil, dışarı çıkması gereken diğer şeyleri yutarsınız.
Bağırsaktaki iltihaplanma bu sınır kontrol sistemini bozar. Bağırsak duvarındaki hücreler arasındaki bağlantıları gevşeterek çok fazla maddenin geçmesine neden olur. Bu genellikle bağırsağı "sızdıran" hale getirmek olarak tanımlanır (bu nedenle "sızdıran bağırsak" popüler adıdır).
Geçirgenliğin artmasına yol açan iltihaplanmanın yanı sıra gluten, zonulin adı verilen bir proteinin salınmasını uyararak bu süreci hızlandırır. Zonulin bağımsız olarak bağırsaktaki hücreler arasındaki bağlantıların gevşemesine katkıda bulunur. Enflamasyonu ve zonulin'i bir araya getirdiğinizde buğdayın bağırsak geçirgenliği üzerinde güçlü bir etkisi vardır ki bu gerçekten bir sorundur.
Bağırsak geçirgenliği büyük bir sorundur; özellikle de otoimmün hastalıkların gelişiminde önemli bir faktör olması nedeniyle.
Bağırsak Otoimmünitesine Karşı Artan Savunmasızlık
Bu listedeki 1-3 numaralı maddeler, buğdayın bağırsağı nasıl daha geçirgen hale getirdiğini, böylece her türlü şeyin kan dolaşımına girmemesi gerektiği halde kan dolaşımına girebildiğini tartışıyordu. Bu şeyin içinde… gluten var! Özellikle glutenin bir bileşeni olan gliadin. Gliadin kan dolaşımınıza girdiğinde bağışıklık sisteminize girer ve moleküler taklit yoluyla sorunların başladığı yer burasıdır.
Moleküler taklit şu şekilde çalışır: Kan dolaşımına yabancı bir şey girer. Bağışıklık sistemi buna karşı antikorlar oluşturur. Şu ana kadar her şey yolunda: Bağışıklık sisteminin bu şekilde çalışması gerekiyor. Ancak bu yabancı şey vücudunuzun dokusuna yeterince benziyorsa, onunla savaşmak için oluşan antikorlar kendi vücudunuza da saldırmaya başlayabilir.
Çölyak hastalığı olan kişilerin kendi bağırsak hücrelerine saldırmasının nedeni moleküler taklit olabilir. Bağışıklık sisteminiz için gliadin, bağırsakları kaplayan hücrelere çok benzer. Ama bu sadece çölyak hastalığı değil. Glutenle ilişkili iltihaplanma, başka bir otoimmün bağırsak hastalığı olan Crohn Hastalığının gelişiminde de bir faktör olabilir. İnflamatuar barsak hastalığı (Crohn Hastalığı ve ülseratif kolit) olan hastalarla yapılan çalışmada, glutensiz beslenme, bunu deneyen kişilerin çoğunluğuna yardımcı olmuştur.
Glutenle ilişkili otoimmüniteden etkilenen tek hücre bağırsak hücreleri değil…
Çölyak Dışı Otoimmün Hastalıklara Karşı Artan Savunmasızlık
Çölyak hastalığı ve gluten hakkındaki araştırmayı derinlemesine incelerseniz, otoimmün tiroid bozuklukları, tip 1 diyabet, fibromiyalji (hem çölyak hastalığı hem de çölyak dışı için) dahil olmak üzere her türlü diğer otoimmün hastalıkla bağlantılı olduğunu gösteren bir dizi çalışma bulacaksınız. Gluten duyarlılığı, romatoid artrit, otoimmün karaciğer hastalığı ve birkaç farklı otoimmün cilt hastalığı.
Çölyak Hastalığı Olmayan Kişilerde Otoimmün Reaksiyonlar
Yukarıdaki maddede çölyak hastalığının neden diğer otoimmün hastalıklarla ilişkili olduğuna dair birçok neden verilmiştir, ancak bu durum çölyak hastalığı olan kişilerle sınırlı değildir. Çölyak dışı gluten duyarlılığının otoimmün hastalıkla ilgisi olmadığını düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Birçok çalışma, çölyak dışı glüten duyarlılığı olan birçok kişinin kanında otoimmün belirteçlerin bulunduğunu ortaya çıkardı, bu da buğdaya maruz kalmanın, çölyak hastalığı olmasa bile otoimmün sorunlara neden olabileceğini düşündürüyor.
Bağırsak biyomu, diğer adıyla bağırsak mikrobiyomu, diğer adıyla bağırsak florası , bağırsaklarınızda yaşayan dost bakterilerin toplamıdır. Bağışıklık sisteminizi düzenlemeye, bağırsak geçirgenliğini kontrol etmeye, yiyeceklerinizi sindirmeye, K2 vitamini gibi besinleri sentezlemeye, beyninize açlık/tokluk sinyalleri göndermeye ve diğer birçok şeyi yapmaya yardımcı olurlar.
Ama onlar gluteni gerçekten sevmiyorlar ve gluten de onları gerçekten sevmiyor. Çölyak hastalığı olan kişilerde sıklıkla bağırsak florasıyla ilgili çok kötü sorunlar yaşanır, ancak kişi gluteni ortadan kaldırdığında bu sorunlar önemli ölçüde azalır. Bir kez daha belirtmek gerekirse bu durum çölyak hastalığıyla sınırlı değildir. Çölyak dışı glüten duyarlılığı aynı zamanda bağırsak florasındaki bozuklukları da içerir.
Glutene karşı hiç duyarlı olmayan insanlarda bile, buğdayın diğer bileşenlerinin neden olduğu iltihaplanma da bağırsak biyomuna yansıyabilir.
Bağırsak Biyomunun HasarıGastrointestinal Belirtiler (Çölyak Hastalığı Olmayan Kişilerde Bile)
Bağırsak bakterileri ve bağırsak geçirgenliği nedeniyle yaşanan sıkıntılar şu şekilde listelenebilir:
Çölyak hastalığı olan kişilerde gluten ani ve ciddi semptomlara neden olur (ishal ve/veya kabızlık, mide yanması, ağrı, şişkinlik, gaz, kötü kokan dışkı, bazen kusma…).
Çölyak olmayan gluten duyarlılığı olan kişilerde semptomlar genellikle çölyak hastalığına benzer.
Glutene özel olarak duyarlı olmayan kişilerde bile, buğdayın diğer bileşenlerinin (buğday tohumu aglütinin ve amilaz trypsin inhibitörleri) inflamatuar etkisi, kronik, tekrarlayan bağırsak sorunlarına katkıda bulunur .
Elbette, bir kişinin mide-bağırsak sorunları yaşamasının buğdayla ilgili olmayan nedenleri de vardır. Ancak gluten, alıştığınız "sadece" düşük seviyeli bir inflamatuar yanıt olsa bile soruna katkıda bulunabilir. Elbette, yemeklerden sonra kabızlık ve şişkinlik hissi sizin "normaliniz" olabilir, ama bu durumun tamamen normal olduğu anlamına gelmez.
Beyin Belirtileri
Gluten veya buğday sorunlarını düşündüğünüzde muhtemelen ilk önce bağırsakları düşünürsünüz. Tipik semptomların tümü bağırsakla ilgilidir. Ama aslında tehlikede olan başka bir önemli organ daha var: Beyniniz.
Beyin bulanıklığı ve yorgunluk hem çölyak hastalığının hem de çölyak dışı gluten duyarlılığının belirtileridir. Daha ciddi bir kayda göre, glutene karşı immün-inflamatuar yanıtta yer alan bağırsak iltihabı ve mikrobiyom bozuklukları, demans ve Alzheimer hastalığına karşı hassasiyeti artırabilir. Genel olarak otoimmünite (çölyak hastalığı veya glutenle ilişkili başka bir otoimmünite olsun) depresyonda rol oynayabilir.
Bu, glutenin tüm zihinsel sağlık sorunlarının nedeni olduğu veya gluteni ortadan kaldırmanın bunları iyileştireceği anlamına gelmez. Ruh sağlığı karmaşıktır ve dikkate alınması gereken her türlü faktör vardır. Mesele şu ki, bazı insanlarda gluten bunlardan biri olabilir.
Cilt Belirtileri
Glutenle ilişkili cilt sorunlarının en ünlü nedeni, dermatit herpetiformis adı verilen bir cilt hastalığına neden olabilen çölyak hastalığıdır. Dermatit herpetiformis belirtileri arasında kabarcıklarla birlikte kaşıntılı, kırmızı bir döküntü bulunur. Belirtiler genellikle kişinin 20'li yaşlarında ortaya çıkar.
Ve bu sadece çölyak hastalığıyla sınırlı değil. Birçok çalışma, çölyak dışı glüten duyarlılığının cilt problemleri olarak nasıl ortaya çıkabileceğini açıklıyor. "Çok kaşıntılı, egzama, sedef hastalığı veya dermatit herpetiformise benzer." Kaşıntılı cilt en sık kollarda ve bacaklarda ortaya çıktı.
Sonuç: Buğday, çölyak hastalığı olmayan insanlar için bile oldukça kötü bir haber. Ve semptomlar mutlaka dramatik kusma ve ishal atakları olarak ortaya çıkmaz. Vücudunuzun nasıl tepki vereceğini görmek için neden birkaç haftalığına bırakmayı deneyebilirsiniz…