Giriş
Kıdem tazminatı hakkında bilinmesi gereken 9 şey
Kıdem tazminatı çalışma hayatının en hassas konularından bir tanesi. Son dönemde fon tartışmaları ile gündeme gelen kıdem tazminatı işçi sınıfı için çok önemli. Milliyet yazarı Cem Kılıç da merak edilenleri bugün köşesinde yazdı. İşte kıdem tazminatı hakkında bilmeniz gereken 9 madde...
1- KİMLER HAK KAZANABİLİR?
Kıdem tazminatı hakkı işçilere tanınmış bir haktır. Bu kapsamda 4/a’lılar, yani eski adıyla SSK’lılar yer almaktadır. Bir işverene bağlı olarak çalışan işçilerin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır. Bağ-Kur’luların ve memurların kıdem tazminatı alma hakları yoktur. Diğer yandan, Basın İş ve Deniz İş Kanunu’na tabi çalışan gazetecilerin ve gemi adamlarının da kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır.
2- HANGİ HALLERDE ALINIR?
Kıdem tazminatı işçinin iş sözleşmesi sonlandığında doğan bir hak. İşçi işten ayrıldığında veya işveren tarafından iş sözleşmesi feshedildiğinde kıdem tazminatı hakkı doğabilir. Ancak iş sözleşmesinin sonlanması yeterli değil. Sözleşme ancak kanunda belirtilen haller nedeniyle sonlanmalı. İşverenin işçiyi ahlak kurallarına uymayan haller nedeniyle çıkartırsa işçi kıdem tazminatı alamaz. Yani, işverene küfreden, işyerinde uygunsuz davranışlar sergileyen ve bu nedenle çıkarılan işçinin kıdem tazminatı söz konusu değil. Kural olarak istifa eden işçi de kıdem tazminatı alamaz. Ancak istifa ile kıdem tazminatı alınabilecek istisnai durumlar var.
3- KAÇ YIL ÇALIŞMIŞ OLMAK GEREKİR?
Bir işçinin iş sözleşmesinin kanunda belirtilen nedenlerle sona ermesi, kıdem tazminatı alabilmesi için yeterli değildir. Bunun yanında, aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olma şartı söz konusudur. Yani, bir işçi kanunda sayılan nedenlerle iş sözleşmesi feshedilmiş veya istifa etmiş olsa bile en az 1 yıldır aynı işverene bağlı olarak çalışmamış ise kıdem tazminatı alamaz.
4- 1 YILLIK SÜRE NASIL HESAPLANIR?
İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için gerekli 1 yıllık sürenin hesabında aynı işverene bağlı farklı işyerlerinde çalıştığı süreler birlikte değerlendirilir.
Örneğin (A) işverenine bağlı (B) işyerinde 6 ay, (C) işyerinde 8 ay çalışmış bir işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Bu noktada önemli olan, (B) ve (C) işyerlerinin aynı işverene ait olmasıdır.
Diğer yandan, işçi farklı işverenlere bağlı işyerlerinde 1 yıldan az süreyle çalışmış ise kıdem tazminatına hak kazanamaz.
5- DENEME SÜRESİ DİKKATE ALINIR MI?
1 yıllık sürenin hesabında deneme süresi de dikkate alınır. İşçinin sigortasız çalıştırıldığı bir dönem varsa, bu dönem bile kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır. Dolayısıyla, işçilerin işyerinde ilk kez çalışmaya başladıkları dönemden itibaren 1 yıllık süre işlemeye başlar. Bu sürenin deneme süresi olması veya bu dönemde işçinin sigortasının yatırılmaması sonucu değiştirmez.
6- İSTİFA HALİNDE KIDEM TAZMİNATI...
İşçiler genel olarak istifa ederek kıdem tazminatı alamaz, ancak bazı istisnalar söz konusu. Buna göre; kadın işçiler evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde istifa ederlerse kıdem tazminatı alabilir.
Yine 8 Eylül 1999 ve öncesi ilk kez sigortalı olan kişiler 15 yıl sigortalılık süresi ve 3 bin 600 gün prim ödeme gün sayısını doldurmuşsa, SGK’dan aldıkları yazıyı işverene verdikten sonra istifa ederek kıdem tazminatlarını alabilirler.
Erkek işçiler askere giderken istifa ederek kıdem tazminatına hak kazanabilir. Ancak her üç halde de kıdem tazminatı için işçinin aynı işverene bağlı en az 1 yıl çalışması bulunmalı. Aksi takdirde, kıdem tazminatı hakkı doğmayacaktır.
7- HESAPLAMA NASIL YAPILIR?
İşçinin hak ettiği kıdem tazminatı, çalıştığı her 1 yıl için 30 günlük brüt ücreti kadardır. Dolayısıyla, 1 yıllık kıdemi olan işçi 1 aylık brüt ücreti tutarında kıdem tazminatına hak kazanır. 1 yılın altındaki süreler için orantılı olarak hesaplama yapılır. İşçinin brüt ücreti hesaplanırken sürekli olarak yapılan yardım ve primler de dahil edilir. Bu sebeple, kasa tazminatı, yemek yardımı, çocuk zammı gibi ödemeler de işçinin brüt ücretine dahil edilir ve bu ücret üzerinden kıdem tazminatı hesaplanır. Diğer yandan, işçiler kıdem tazminatlarını o işverenin işyerinde geçirdikleri süre üzerinden alırlar. Örneğin, 5 yıl bir işyerinde çalıştıktan sonra istifa edip işyerinden ayrılan ve kıdem tazminatı alamayan bir işçi, yeni bir işe girip 3 yıl çalıştıktan sonra askere gideceği için istifa ederse, yalnızca 3 yıllık süre üzerinden kıdem tazminatı alabilir. 8 yıl üzerinden kıdem tazminatı alması söz konusu olamaz. Bu nedenle, işçilerin kıdem tazminatı alarak istifa ederken söz konusu noktayı göz önünde bulundurması gerekir.
8- ÖLEN İŞÇİYE KIDEM TAZMİNATI
İşçinin ölümü halinde geride kalan hak sahiplerine kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.
Kıdem tazminatının hak sahiplerine bölüştürülmesi mirastan aldıkları paya göre yapılır. Dolayısıyla, işçinin ölümü ile geride kalan hak sahiplerine işveren tarafından mirastan aldıkları pay oranında ödeme yapılması gerekir.
9- ZAMAN AŞIMI SÖZ KONUSU MU?
Kıdem tazminatında zaman aşımı 5 yıldır. Yani, bir işçi kıdem tazminatını almamış ise 10 yıl içerisinde dava açarak kıdem tazminatını işverenden isteyebilir. 5 yıllık zamanaşımı kıdem tazminatı hakkının doğduğu tarihten itibaren başlar. Bu durumda, iş sözleşmesinin sonlandığı tarihten itibaren işçinin5 yıllık süre içerisinde kıdem tazminatını talep etmesi gerekmektedir. Diğer yandan, kıdem tazminatından damga vergisi dışında herhangi bir kesinti yapılmaz. Yani, kıdem tazminatı gelir vergisine tabi değildir.