Giriş
Avrupa ve dünya tarihinde Aydınlanma Çağı, bir deprem felaketi sonrasında başladı. Portekiz’in başkenti Lizbon’da 1755’te Azizler Günü ayini sırasında yaşanan 8.5 ila 9.0 büyüklüğündeki deprem ve sonrasındaki tsunami ve yangında 30 ila 40 bin insanın ölümü, tüm taşları yerinden oynattı.
Her anlamda. Siyaset, din, felsefe ve bilim gibi toplumun çeşitli alanlarında değişikliklere yol açtığı için modern çağın başlangıcı kabul ediliyor. Yarattığı değişiklikleri temel başlıklar altında şöyle görüyoruz:
SİYASİ DEĞİŞİKLİKLER:
Felaket sonrası Avrupa’da siyasi güç ve yönetim yeniden yapılandı. Bazı düşünürler, daha demokratik ve eşitlikçi hükümet biçimlerini savunarak kralların ilahi hakkını ve mutlak monarşilerin meşruiyetini sorgulamaya başladı. Deprem, hükümet binaları, kiliseler ve diğer kurumlar da dahil olmak üzere Lizbon’daki mevcut siyasi ve idari altyapının çoğunu yok etti. Portekiz’de Pombaline Reformları olarak bilinen yeni bir hükümet sistemi kuruldu. Pombaline Reformları, Portekiz devletini modernize etmek ve güçlendirmek için tasarlandı ve siyasi ve idari sistemde, gücün merkezileştirilmesi, profesyonel bir bürokrasinin kurulması ve teşvik edilmesi için yeni ekonomik politikaların oluşturulması gibi bir dizi önemli değişikliği içeriyordu.
İNSANİ YARDIM VE HAYIRSEVERLİK:
Lizbon depremi, dünyanın dört bir yanından insani yardımların taşmasına neden oldu. Birçok ülke ve kuruluş, yardım çabalarına katkı sağlamak için malzeme ve personel gönderdi. Afet kurbanlarına sürekli destek sağlamak için çok sayıda hayır kurumu kuruldu.
FELSEFİ VE ENTELEKTÜEL GELİŞMELER:
1755 Lizbon depremini izleyen dönem, büyük bir felsefi ve entelektüel değişim dönemiydi ve bu nedenle genellikle Aydınlanma Çağı veya kısaca Aydınlanma olarak anılıyor. Yeni düşünceye öncülük eden en önemli filozoflardan bazıları şunlardı:
Fransız filozof Voltaire, Kilise’nin ve zamanın hakim felsefi ve entelektüel inançlarının en güçlü eleştirmenlerinden biriydi. Lizbon depremini ‘kötülük sorunu’nun başlıca örneği olarak gördü.
İsviçreli filozof Jean-Jacques Rousseau, felaket ve sonrasını kapsamlı bir şekilde yazdı. Depremi, bireyler ve toplum arasında yeni bir sosyal sözleşme ihtiyacının kanıtı olarak gördü ve kaynakların ve fırsatların dağılımında daha fazla eşitlik ve adaleti savundu.
Alman filozof Immanuel Kant, afeti, insan bilgisinin ve aklının sınırlarının bir örneği olarak gördü. Deprem gibi doğa olaylarını anlamanın veya tahmin etmenin imkansız olduğunu savundu.
BİLİMSEL DEĞİŞİKLİKLER:
Sismoloji ve deprem fiziğinin daha iyi anlaşılmasının etkisini azaltmak için diğer önlemlerin geliştirilmesine yol açtı. Bilim adamları ve mühendisler, depremleri ölçmek ve tahmin etmek için yeni yöntemlerin yanı sıra sismik aktiviteye dayanabilecek yeni yapı malzemeleri ve yapısal teknikler geliştirmeye başladılar.
MİMARİ VE ŞEHİR PLANLAMA YENİLİKLERİ:
Bina yönetmelikleri: Hükümet, yapıların taş veya tuğla gibi daha güçlü malzemelerle inşa edilmesini ve daha kalın duvarlara ve daha sağlam temellere sahip olmasını gerektiren yeni bina yönetmelikleri getirdi. Bu yönetmelikler binaların deprem sarsıntısına dayanabilmeleri için daha esnek olacak şekilde tasarlanmasını gerektiriyordu.
Kamusal alanlar: Lizbon’un yeniden inşası, başka bir deprem veya felaket durumunda sığınak alanları sağlamak üzere tasarlanmış geniş bulvarlar ve büyük plazalar gibi yeni kamusal alanların yaratılmasını da içeriyordu.
Yapısal sistemler: Mimarlar ve mühendisler, bir depremin enerjisini daha iyi emecek ve bina boyunca dağıtacak yeni yapısal sistemler geliştirdiler. Bu sistemler, duvarları ve tavanları güçlendirmeye yardımcı olan kemerler, kubbeler ve tonozları içeriyordu.
Dekoratif unsurlar: Lizbon’un yeniden inşası, hem estetik açıdan hoş hem de yapısal olarak sağlam olan yeni dekoratif unsurların yaratılmasına da önayak oldu. Örneğin binalar, ek destek ve stabilite sağlamaya yardımcı olan süslü cepheler ve demir balkonlarla süslendi...
