Giriş
Bilim insanları, iradenin vücudumuzdaki diğer kaslar gibi olduğunu ve çok çalıştıkça onlar gibi yorulduğunu belirtiyor. İrade gücüne ilişkin araştırmalar yapan bilim insanlarının başında Prof. Dr. Roy Baumeister geliyor. Baumeister, 1990’lı yılların sonlarında ‘ego tükenmesi’ teorisini ileri sürüyor.
Ego tükenmesi teorisinin temelinde, kısıtlamaların bireylerin davranışları üzerinde yarattığı etkilerin incelenmesi yer alıyor. Baumeister’in çalışmaları, kişinin kendini kontrol altına aldığı sırada kısıtlı olan enerjisini tükettiği sonucunu ortaya koyuyor. Alışkanlıklarda ise bu tüketim çok daha fazla oluyor.
***
Baumeister, kişilerin genellikle akşam yorgun oldukları saatlerde diyetlerini bozduğunu söylüyor. İrade gücü tıpkı bir kas gibi çalışıyor, kullanıldıkça performansı azalıyor ve yoruluyor. Performansın artırılabilmesi için dinlenme sürecine ihtiyacı var. Bu nedenle bireylerin yorgun olduğu akşam saatlerinde irade gücü gün boyunca kullanılmış olmasından dolayı zayıflıyor ve kişiler kendilerini diğer zamanlardaki gibi kontrol edemiyor. Baumeister, bu araştırması için çeşitli deneyler yapıyor ve bu deneylerin en popüleri psikoloji litaratürüne geçen ‘Kurabiye-Turp Deneyi’dir.
***
Katılımcılardan deney ortamına aç gelmeleri istenmiş. Katılımcılar gelmeden çikolatalı kurabiye pişirilmiş ve kokusunun tüm odaya yayılması sağlanmış. Masanın bir tarafa çikolatalı kurabiyeler diğer tarafına turp konulmuş. Katılımcı gruplardan birine sadece kurabiyelerden diğer gruba ise sadece turplardan yiyebileceği söylenmiş. Sonrasında bu iki gruba tadım aşamasına hiç alınmayan üçüncü bir grup daha eklenmiş.
Sonrasında üç gruba da bulmacalar verilmiş ve herhangi bir süre kısıtlaması olmaksızın istedikleri kadar deneme yaparak bulmacaları çözmeleri istenmiş. Fakat bulmacanın çözümünün imkansız olduğu katılımcılara söylenmemiş. Katılımcıların bulmacayı çözmek için uğraştıkları süre ve yaptıkları deneme sayıları gözlemciler tarafından kayıt altına alınmış.
***
Bu deneylerden çıkan sonuca göre; çikolatalı kurabiye yemelerine izin verilen katılımcı grup ile tadım aşamasına hiç katılmayan grubun bulmaca çözümüne yaklaşık olarak eşit süre (ortalama 20 dakika) ayırdıkları ve birbirlerine yakın sayıda (ortalama 33 kez) denemede bulundukları görülmüş. Çikolatalı kurabiye yemek isterken bu dürtülerini irade güçlerini kullanarak bastıran gruptakilerin ise diğerlerine kıyasla çok daha az süre (ortalama 8 dakika) bulmaca ile uğraştıkları ve daha az (ortalama 19 kez) denemede bulundukları gözlemlenmiş.
Bunun nedeni, çikolatalı kurabiye yemek isterken turp yiyen katılımcıların irade güçlerini kullanarak fazla enerji sarf ettikleri için bulmacalar ile daha az uğraşmaları. Diğer bir ifadeyle, burada ego tükenmesi söz konusu. Bu denemelerin ortak amacı, iradenin kullandıkça tükenen bir kaynak olduğunu ve ego tükenmesinin geçerliliğini kanıtlamak. Sonuç olarak ‘Kurabiye-Turp Deneyi’ yaklaşık 200 defa tekrarlanıyor ve her seferinde aynı sonuç çıkıyor.
