Giriş
Takvimler 1845’i gösterdiğinde dünya üzerinde keşfedilmemiş tek bir yer kalmıştı: Kuzey Kutbu! Diğer keşif alanlarına bakıldığında önemsiz gibi görünen bu yer, aslında İngiliz ekonomisi için büyük önem taşıyordu. İngilizler, Çin’e ulaşmanın kestirme bir yolunu arıyordu. Erebus ve Terror adlı donanmaya ait iki savaş gemisi, kutupların sert koşullarına dayanabilecek şekilde modifiye edildi. İki gemiye 135 kişilik mürettebat için 3 yıl yetecek gıda stoklandı. Bu önemli seferin başına Sir John Franklin getirildi.
İki gemi 19 Mayıs 1845 günü yola çıktı. Önce Grönland’a vardılar. Son derece disiplinli olan kaptan John Franklin, yasaklarına uymayan 5 kişiyi Grönland’da gemilerden indirip İngiltere’ye geri gönderdi. Gemiden indirilen bu denizciler, ne kadar şanslı olduklarını ancak yıllar sonra anlayabileceklerdi! Gemiler en son temmuz 1845’te Baffin Körfezi'nde görüldü, bu tarihten sonra da haritadan ve tarihten silindi.
***
Seferin ilk iki ayı sıkıntısız geçti. Ancak kutup dairesine girer girmez mürettebatın bir kısmı tüberküloza yakalandı. 3 genç denizci hayatını kaybetti. Faciaya yol açan esas unsur, John Franklin’in takip ettiği rotaydı. Kaptan Franklin, “Peel Sound” adı verilen kanaldan ilerledi. Bu son derece riskli bir karardı.
Kanal buz tuttu, gemiler buza saplandı. İlk etapta manzara çok korkutucu değildi; tüm kamaralar ısıtma sistemiyle donatılmıştı, gemide 3 yıl yetecek gıda stoğu vardı. Ancak süre ilerledikçe, keşif seferi trajediye dönüşmeye başladı. Denizcilerde şiddetli baş ağrıları ve bir takım fonksiyonel bozukluklar görülmeye başlandı. İnsanlar ruh ve akıl sağlığını kaybederek ölmeye başladı. Denizcilerin dişleri dökülüyor, etleri çürüyordu.
Tüm bunların sebebi, denizcilerin yedikleri konservelerdi. 1980’lerde bulunan cesetlerden alınan saç ve doku örneklerinde, normal bir insan bünyesinin kaldırabileceğinin neredeyse 10 katı kurşun saptandı. İhaleyi alan firma, işi ucuza getirmek için konserve kapaklarının mühürlenmesi işlemini baştan savma yapmış. Mühürlenme işleminde kullanılan kurşun, zaman içinde konservenin içindeki yemeklere karışarak mürettebatı zehirlemiş.
***
Buzlar 1846 ilkbaharında da erimedi, gemiler sıkıştıkları kapandan bir türlü kurtulamadı. İki gemi 18 ay buz esaretinde kaldı. Tüm stoklar tükendi. Kaptan John Franklin, 1847’de hayatını kaybetti. 22 Nisan 1848’de sağ kalan denizciler gemileri terk etti.
Kuzey Amerika kıtasına doğru sandallarını da çekerek ilerlediler. Bölgeyi tanımadıkları için hastalık ve açlıktan Kanada’nın kuzeyinde öldüler. Seferin üzerinden 2 yıl geçtikten sonra İngiltere ardı ardına keşif seferleri düzenledi. Ancak hiçbir ilerleme kaydedilemedi. Aradan geçen 150 yılın ardından 2014’te Erebus, 2016’da Terror’un enkazları denizin 30 metre altında bulundu.
İngilizler, bu seferde başından itibaren çok büyük bir hata yapmıştı: Eskimoları küçümsediler. Onları vahşi olarak görmeyip, kutuplarda yaşama sanatını onlardan öğrenmiş olsalardı, belki aralarından bazıları kurtulacaktı. Ancak İngiliz kibri, tarihin en büyük facialarından birinin yaşanmasına neden oldu!
