Giriş
Cumhuriyetin gösteri alanı olarak seçilen Taksim Meydanı’na anıt yapılması için dünya çapında bir yarışma düzenlenir. 1925’te dönemin İstanbul milletvekili Hakkı Şinasi Paşa’nın başkanlığında oluşturulan bir komisyon, yarışmayı kazanan İtalyan heykeltıraş Canonica ile bağlantı kurar. 11 metre yüksekliğindeki anıt 2.5 yılda tamamlanır. Mali kaynak için halktan bağış toplanır.
En yüksek bağışı Afyonkarahisar milletvekilliği yapmış, İstiklal Madalyası sahibi Berç Keresteciyan Türker verir. Ağırlığı 84 tonu bulan anıt Roma’dan İstanbul’a gemi ile getirilir ve 23 günde Taksim’deki yerine yerleştirilir. 1928’de dönemin TBMM Başkanı Kazım Özalp ve yaklaşık 30 bin kişinin eşlik ettiği bir tören ile açılır.
***
Dairesel bir meydanın ortasında yükselen ve bir meydan çeşmesi gibi tasarlanan anıtın iki yüzündeki bronz figürler, geleneksel mimariden esinlenerek oluşturulmuş kemerli taş bir kaide içerisinde yer alır. Anıtın bir yüzü Kurtuluş Savaşı’nı, diğer yüzü ise Cumhuriyet Türkiye’sini simgeler. Kuzey yüzünde Atatürk, askerlerinin önünde görülmekte, diğer yüzünde ise sivil giysileri ile Atatürk yanında İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak, askerler ve halkla birlikte betimlenerek genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu canlandırılır. Anıtın bu yüzünde Atatürk’ün ardında bulunan Sovyet general Mihail Frunze ve Kliment Voroşilov’un heykeli, Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye'ye yapılan Sovyet yardımına duyulan minnettarlığı simgeler.
***
Anıtın Sıraselviler’e bakan tarafı Cumhuriyet dönemini, Harbiye’ye bakan cephesi Kurtuluş Savaşı’nı simgeler. Diğer iki cephede ise bayrak asmış askerler görülür. Sanayi-i Nefise Mektebi’nde bir yarışma düzenlenir ve birinci olan kişi, tüm masrafları devlet tarafından karşılanmak üzere Canonica’nın atölyesine anıtın yapımında çalışmak üzere gönderilir.
Bu yarışmayı kazanan Sabiha Ziya, 21 yaşında bekar bir kadın olmasından dolayı bazı çevreler tarafından yurtdışına gitmesi istenmese de Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati'nin desteği ile İtalya’ya gönderilir ve Canonica’nın atölyesinde 18 ay çalışır.
***
Canonica, İstanbul’a suların bu meydandan taksim yapıldığını öğrenir, bundan dolayı anıtı bir havuz şeklinde tasarlar. Anıtın maketine göre, anıtın iki yanından akan sular, anıt çevresindeki havuzda toplanır. Ancak anıt bu şekilde yapılamaz. Canonica ile yapılan anlaşmaya göre, 6 taksit şeklinde yapılacak ödemenin son taksiti, parasızlık yüzünden heykeltıraşa verilemez. Bu nedenle Cumhuriyet anıtı havuzsuz olarak kalır.
