Giriş
Stanford Üniversitesi Psikoloji Profesörü Philip Zimbardo, gerekli şartlar sağlanır ve kontrolsüz güç verilirse, insanların zalimleşebileceğini göstermek için iki hafta sürecek bir deney planladı. Zimbardo, Stanford Üniversitesi’nin bodrum katına inşa edilen sahte bir hapishanede, 24 kişiden oluşan bir grup erkek üniversite öğrencisiyle bir deney yapar. Denek olarak kullanılmayı kabul eden bu öğrencilere yüklü bir miktarda para ödemeyi vadeder.
Mahkumlara gardiyanların emirlerini dinlemelerini, gardiyanlara da mahkumlara karşı sert olmalarını fakat şiddetten uzak durmalarını söyler. Deneyin en önemli koşullarından biri hapishanedeki baskı ortamının bir an bile bozulmaması ve mahkum öğrencilere neredeyse 24 saat psikolojik işkence yapılmasıydı.
Mahkumları silahlı soygun suçuyla suçladı. Bir suçlunun emniyette gördüğü tüm prosedürler bu denekler üzerinde de uygulandı. Hapishanede kalacakları hücreler bilerek küçük ve dar olarak seçildi. Gardiyan görevi verilen deneklere üniforma, cop ve göz temasından kaçmaları için gözlük verildi.
Mahkumlara karşı kesinlikle taviz vermemeleri, düzeni sağlamaları ve mahkumlara numaraları ile hitap etmeleri tembihlendi. Fakat nasıl davranmaları gerektiği, düzeni nasıl sağlayacakları konusunda herhangi bir talimat verilmedi.
Deneyin daha ilk gecesinde mahkumlar, sayım için uykularından sertçe uyandırıldı. Mahkum rolündeki deneklerden 2-3 tanesi ağlamaya başladı, hatta bir tanesi sinir krizi geçirerek, deneyi bırakmak istedi. İkinci gün daha hararetli geçti. Mahkumlar yataklarını hücre kapılarının arkasına yığdı, kıyafetlerini çıkardılar ve gardiyanları dinlemeyeceklerini söylediler. Olaylar rahatsız edici düzeye ulaştı.
Gardiyan rolüne kendisini fazla kaptıran denekler, ellerindeki gücü zalimliğe dönüştürmekte bir sakınca görmedi. Sonraki günlerde olaylar daha da şiddetlendi. Artık olay tamamen bir gerçeklik halini aldı. Sıradan üniversite öğrencileri sadece birkaç gün içerisinde sadist gardiyanlar ve gitgide korkaklaşan mahkumlara dönüşmüşlerdi.
Başlangıçta iki hafta süreceği bildirilen deney, bir haftayı doldurmadan sona erdirildi. Mahkum rolündeki denekler alacakları ekstra maaştan olmalarına rağmen mutluyken, gardiyanların çoğu deneyin erken bitmesinden rahatsız oldu. Bu davranış, deneyin dehşete düşüren en önemli sonuçlarından biriydi. Stanford Hapishane Deneyi, toplumun insanlara biçtiği rolü farkında olmadan nasıl sahiplendiğini ve o rolün etkisinden çıkamadan, kontrolsüz bir şekilde yerine getirdiğini net bir şekilde ortaya koyuyor.
