Öyle bir lider ki!

"Yakutistan nerede?" diye sorsam, yoğun iletişim ortamında yaşadığımız şu günlerde dahi çok az kişi bu sorunun doğru yanıtını bilir. Hatta şaka yollu bir soru olduğunu sananlar bile olur. "Hadi canım sende, öyle bir yer mi var" derler… Yakutistan ya da Saha Cumhuriyeti, Rusya’yı oluşturan federe cumhuriyetlerden biri. Rusya’nın uzak doğusunda yer alıyor. Nüfusun çoğunluğunu oluşturan Yakutlar, aynı zamanda bir Türk halkıdır.

Yakutistan, 3 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplar, nüfusu bir milyon dolayındadır. Başkenti Yakutsk’tur. Yakutsk, Kuzey Kutup Dairesi’nin 450 kilometre güneyindedir. Dünyanın en soğuk yeri olarak tanınan şehirde -40 derece, normal sıcaklık değeri olarak kabul edilir. Doğu Sibirya'nın en eski kavimlerinden olan Yakut Türkleri, Hun Türklerinin bir kolu olan Kurikan boyundandır.

Başkent Yakutsk’ta yaşayan Yakut Türkleri, Yakut Türkçesi diye bilinen, bizim konuştuğumuz Türkçe ile birçok benzerliği olan bir dili konuşur. Karayolu ile Ankara ile Yakutsk arası 10 bin 400 kilometre. Günümüzde bu mesafe araba ile 137 saat sürüyor. Kuş uçuşu mesafe 6 bin 500 kilometre. Ankara ile Yakutsk arasındaki aktarmalı uçuşlar 12 saat sürüyor.

***

Rus Türkologu Edouard Pekarskiy, Yakut Türklerinin her sahası üzerinde çalışmalar ve yayınlar yapmış büyük bir alim. Pekarskiy’in en önemli kitabı 'Yakut Dili Sözlüğü' adını taşıyan eseridir. Bu eser uzun yıllar süren bir çalışmanın ürünü, yaklaşık 30 yılda tamamlanmış. Atatürk, bu önemli eserin tez elden Türkçeye çevrilmesini isteyince, TDK bu sözlüğü Rusça bilenler arasında bölüştürerek sekiz ayda Türkçeye çevirdi.

Atatürk, Pekarskiy'in sözlüğünden yararlanıp, çağdaş yabancı kökenli sözcükler için Türkçe karşılık aradı. Erken bir tarihte ana Türkçeden ayrıldığı ve coğrafya olarak uzakta kaldığı için Yakutça, Türkçeden oldukça uzaklaşmış. Bu dilin söz varlığında Moğolca unsurlar önemli yer tutuyor. Rusça alıntılar da son yüzyılda artmış. Türkçe kelimelerin oranı ancak üçte bir oranında.

Buna rağmen, Türk dilinin karakteri korunmuş. Sözlüklere çok önem veren Atatürk, ‘Yakut Sözlüğü’ne sık sık bakar ve bu lehçedeki kelimeleri eskiliklerinden dolayı esas sayardı. Atatürk, tasarlanan büyük sözlüğe kaynak oluşturması bakımından Pekarskiy’in sözlüğüne büyük önem verdi.

26 Eylül-6 Ekim 1932’deki Birinci Türk Dili Kurultayı çalışma programında şöyle bir madde göze çarpar: “Türk lehçelerindeki kelimeler derlenerek lehçeler lûgatı tez elden yapılmalıdır.” Atatürk, bugün dahi varlığından bihaber olduğumuz 'Yakut Dili Sözlüğü'nün önemini anlamış ve 30’lu yılların kısıtlı olanaklarında bu sözlüğü Yakutistan’dan getirtip dilimize kazandırmış!