Giriş
Stres uykusuzluğunuzu kalıcı hale getirebilir...
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz uykusuzluğun altında yatan sebepleri anlatıyor...
YAŞLANDIKÇA UYKU SÜRESİ AZALIYOR MU?
Öyle sanılıyor ama aslında uykunun 24 saat içindeki dağılımı bozuluyor. Yaşı ilerleyenler gece daha çok uyanıyor, daha az uyuyor ama gün içindeki küçük şekerlemeler ya da uyumalar ortaya çıkıyor. Diyelim ki 7 saatlik uyku süresi var. 65 yaş üzerine çıktığında 7 saatin 5 saati gece, 2 saati de gündüz uykuda geçiriliyor. Toplam uyku süresi yine aynı. Elbette yaşla birlikte uyku bozuluyor çünkü beyin eskiyor, uyku sistemleri de... Dolayısıyla kişinin gece bölük pörçük bir uykusu, daha sık uyanıklıkları var. Ama ertesi gün biraz kahvaltıdan sonra biraz da yemekten sonra kestiriyor, öğleden sonra bir yarım saat bir saat daha uyuyor...
UYKUSUZLUĞUN GEÇİCİ OLUP OLMADIĞI ANLAŞILABİLİR Mİ?
Yolculuklar, iş görüşmesi, sınav gibi durumlar geçici uykusuzluk yapabiliyor. Örneğin bir şeye siniriniz bozulmuştur, kötü bir otelde kalıyorsunuzdur, yastık boynunuzu acıtıyordur... Bunlar insomni (uyku hastalığı) değil. İnsomni diyebilmek için haftada en az 3 gün, en az 3 aydır uykusuzluk çekmeniz lazım.
İLAÇLAR UYKUSUZLUK YAPAR MI?
Evet, bazı tansiyon ilaçları, bazı psikiyatrik ilaçlar ve solunum hastalıklarında kullanılan bazı ilaçlar uykusuzluğa neden olabiliyor.
UYKUSUZLUĞUN SEBEPLERİ NELERDİR?
Pek çok sebep var. Fakat ana problem psikiyatrik değil. Uykusuzluk türlerine göre sebepler değişiyor.
ÖĞRENİLMİŞ İNSOMNİ
Zaman içinde beynin öğrendiği uykusuzluktur. Hastalar ‘Uykum geliyor, yatağa gidiyorum ama mümkün değil uyuyamıyorum’ der. Öğrenilmiş uykusuzluğu olanlar genellikle koltukta, kanepede uyur fakat yatağa gittiklerinde uykuları kaçar.
Uykuyu unutmak
Öğrenilmiş insomninin sebebi genetik yatkınlık. Çocukluğunuzda uykunuzda herhangi bir problem olmaz fakat yaşam içinde herhangi bir faktör uykusuzluğu tetikler. Bu, stres olabilir, bir hastalık olabilir... Tetiklenmeden sonra etken ortadan kalksa dahi beyin bu sorunu yaşamaya devam eder. Mesela yeni doğum yapmış bir kadını ele alalım. O zamana kadar uykuyla ilgili sıkıntısı yok. Fakat bebek doğduktan sonra bebeğine meme vermesi, onu uyutması gerekiyor. Ya da annesi hastalandığı için annesine gece de bakmak zorunda olan birini düşünün. Fakat bebek büyümesine ya da hasta anne iyileşmesine rağmen insomni kalıyor, yine uyuyamıyorlar. Yine sık sık uyanıyorlar. Kısacası bu tür uykusuzluğa yatkın olarak doğuyorsunuz herhangi bir faktörle beyin bu uykusuzluğu öğreniyor, sonra da uyumayı unutuyor.
PARADOKSAL İNSOMNİ
Bu hastalar ‘Ben hiç uyumuyorum, en fazla 1-2 saat ya uyuyorum ya uyumuyorum’ diye gelirler. Uyku tetkikine aldıktan sonra ‘Ne kadar uyudunuz?’ diye sorarız, ‘Belki 2 ya da 3 saat’ deler. Oysa uyku tetkikinde hastanın 5-6 saat uyuduğunu görürüz. Bu tür uykusuzlukta somut uyku süresiyle kişinin algıladığı uyku süresi arasında ciddi bir paradoks vardır. Uyuyorsunuz ama bir miktar çevrede olup bitenlerinden de farkındasınız. Örneğin dışarıdan geçen kamyonu duyuyor, asansör sesini duyuyor ama o sırada aynı zamanda uyuyorsunuz. Yani beyniniz hem uykuya hem de uyanıklığa ait aktiviteyi aynı anda devam ettiriyor.
İDİYOPATİK İNSOMNİ
Genetik yani ailesel özellik gösterir. Çocukluktan itibaren bu insanlar uyuyamaz. Bir tek bu uykusuzluk türünde ömür boyu ilaç tedavisi uygulanır. Diğer uykusuzluk türlerinde hasta ilaçlarla düzelip ilaçsız dönemler yaşayabilir. İdiyopatik insomni genetik nedenlerle açıklanıyor. Beyninizde uykuyu başlatan ve sürdüren genlerde bir sıkıntı taşıyarak doğuyorsunuz. İdiyopatik insomni hastalarının bir kısmında uyanıklığı sağlayan beyin bölgeleri çok aşırı çalışıyor. Diyelim ki uykunuz sağlıklı, saat 23.00-24.00’dan sonra uykunuz geliyor ve gidip yatıyorsunuz. Çünkü beyninizdeki uyanıklık sistemleri geri çekiliyor ve uykunuz başlıyor. Oysa idiyopatik insomni hastalığı olanlarda uyanıklık sistemleri çok aşırı çalışıyor, bir türlü geri çekilmiyor. Uyku sistemleri, uyku ağları devreye giremiyor.
UYKUSUZLUK ÇEKEN BİRİ HANGİ UZMANA BAŞVURMALI?
Uyku bozuklukları konusunda uzmanlaşmış bir uyku uzmanına gitmeli. Eğer uykusuzluk kaygı bozukluğu, endişe, depresyon gibi psikiyatrik bir hastalığın belirtisiyse tedaviyi psikiyatrist yapar. Ana problem Parkinson gibi nörolojik bir hastalıksa tedaviyi nörolog yapar. Bütün bu hastalıklar yoksa kişinin uykuya dalma, uykusunu sürdürme, kısa uyuma ya da erken uyanma gibi uyku problemleri varsa tedaviyi uyku doktoru yapar.