Giriş
26 Ocak-6 Şubat arasında dijital olarak düzenlenen Rotterdam 2022’nin ana yarışmasında Paz Encina, Maria Ignatenko, Sam De Jong, Lei Lei gibi diline hakim olduğumuz isimler vardı. Özellikle “The Dream and the Radio”, “Eami”, “Achrome”, “The Cloud Messenger”, “Yamabuki” geriye kaldı. Kaplan Ödülü’ne ise “Eami” bileğinin hakkıyla ulaştı.
DÖNEMİN RUHUNU İYİ YAKALAYAN RETRO DOKULU RADYO FİLMİ DEVRİM NİTELİĞİNDE
Pandemide eski değerlere ağıtın daha değerli hale geldiğini daha iyi idrak etmeye başladık. “The Dream and The Radio” (“Le Reve et La Radio”) tam da bu döneme uygun bir film. Müthiş bir ruh sunuyor. Temelde bir rock yıldızı ile bohem bir kadının katil aşıklara giden hikayesini izliyoruz. Ama Montreal metrosundan başlayan öykü ciddi bir avant-garde radyo deneyimine dönüşüyor.
Yedinci sanatta anıları ve deneyimleri toplayıp resmeden sayısız sinemacı çıktı. Ama burada Renaud Depres-Laros ile Ana Tapia Rousiouk’un kafa yapan işitsel deformasyonu müthiş bir sinemasal cümbüşe çevirdiğini görüyoruz. Büyük oranda da bir ‘essay film’in içinde dolanıp duruyoruz. Filme Vertov’un da, Marker’ın da, Godard’ın da iz bıraktığı söylenebilir aslında.
Ama daha ziyade 60’ların Fransız Yeni Dalgası’nın çevresinde dönen retro dokulu bir radyo filminin anlatılarını ve geri dönüşlerini izliyoruz biz. Bu da sinemasal bir cümbüşe dönüşüyor. Biri Ukrayna-Ekvator asıllı diğeri saf Kanadalı yönetmenlerin özyaşamsal karakterlerinin yanına Beatrice Ackerman da oturulan şık sahnelerde eşlik ediyor.
1.33:1’e sıkıştırılmış bir retro yolculuk da bu sayede büyüsünü eski değerleri duygusal hale getirerek yapılıyor. Radyo filmleri arasında kendine özgü hiççi bir yere oturacak bir yapıt izliyoruz. Bu türde aslında devrime de dönüşebilir zamanla. Kanada’dan müthiş bir entelektüel çift doğuyor! Rousiouk ses departmanında daha ziyade iş bitirirken bunu çok detaycı yapıyor.
PARAGUAY’DAN BÜYÜLÜ VE OLGUN BİR TARİHİ FİLM
Paraguaylı Paz Encina’yı Cannes’dan FIPRESCI Ödülü’yle dönen “Paraguay Hamağı” (“La Hamaca Paraguaya”, 2006) ile ülkesinin feminist Herzog’u iken bırakmıştık. Yönetmen, bu kez sinemasını Ayoreo bölgesinde Ayoreo-Totobiegosode insanlarının yabancı zevkleriyle görsel bir meditasyona kaydırıyor. Chaco’ya giden yönetmenin daha şiirsel ve mitolojik görüntülerin peşine düştüğü söylenebilir. 51 yaşının olgunluğunu da yansıtıyor.
Bilinmedik ve efsanevi bir yaşayışın da peşine düşüyor. Bu sayede ona aslında Portekiz sinemasının son 10 yılındaki büyülü gerçeküstücülüğüyle yarışan bir plastik gizem de ekliyor. Guillermo Saposnik’in görüntüleri mest ediyor. Bu durum aslında Miguel Gomes ile Werner Herzog’u birleştirmek kadar ileri gidebiliyor. Ülkeden çıkan ikonik ve deneysel ilk film “Metomorphosis of Birds”le (2020) de kardeşlik ilişkisi kurabiliyor. Sundance 2022 için ders niteliğinde bir Güney Amerika filmi. Orada Dünya Kurmaca Yarışması’nda Güney Amerika ağırlığında sadece Şili’den çıkan yapıt kalıcıydı.
TARKOVSKY ETKİSİNDEN KEYİF ALAN ŞİİR GİBİ BİR FİLM
“Achrome”da Maria Ignatenko, iyi çekilmiş şiirsel yas filmi “In Her Sleep”in (2020) ardından bu kez bir savaş hissiyatı filmine imza atmış. Manastır’daki bir müezzinin üzerine giderek soykırımın kabuslarını ‘akrom’ şekli verilmiş bir dini ve kutsal kurumun üzerinden canlandıran bir yapıt izliyoruz.
Yönetmen yine Tarkovsky geleneğini müthiş bir tatla canlandırıyor. Onun iyi temsilcileri arasına katılıyor. Sessiz kaydırmaların gri tonlarıyla monokrom izi bıraktığı muhakkak. Buradan ulaşılan noktada ise iyi-kötü arasında sıkışmış ruhsal bir mücadeleyi izliyoruz. Şiir gibi bir manastır öyküsü görüyoruz.
Bu sayede animasyon-kurmaca kırması Yunan Yeni Dalgası dahiliği “Meteora”nın (2012) yanına yerleşiyor. Sınırları zorlamaktan ziyade gölge oyunlarının estetiğini keşfe çıkan bir yaratıcılık duygusu filme yükselmemizi sağlıyor. Muhafazakar bir incelemeye kaymaktan ziyade sinemasal incelemeleriyle değerli bir yapıt izliyoruz!
POSTMODERN MANI KAUL ‘HARRY POTTER’I ÇEKMİŞ GİBİ!
“The Cloud Messenger” (“Meghdoot”) adeta günümüze ışınlanan Mani Kaul, Harry Potter’ı çekmiş dedirtti. Stilize ve çarpık kadrajların üzerinde bir hayal arkadaş niyetine gelen mistik şeytanın çözmeye çalıştığı genç bireyin enerjik ve büyülü gerçekçi yolculuğu konu edilen. Özellikle karşıdaki Hint yöresel figürü itici gelebilir. Ama ülke sinemasında entelektüel tarafta da bir şeyler olduğunu görüyoruz. Festival seçkisinde bu anlamda kalite fazlasıyla yüksekti.
Burada fantastik, mistik ve buda yanlısı bir dünyanın dair stil arzusu kalp atışlarımızı hızlandırıyor. Filmin hayal arkadaşı filmi formülünün üzerinden gittikten sonra yavaş yavaş sonda bir haritaya kayabilip siyah-beyaz paletle de yaratıcı bir geçmişten destek aldığı söylenebilir. 148 dakikalık süresine rağmen “The Cloud Messenger”, önü açık sinemacı Rahat Mahajan’ı duyuruyor.
WESTERN J-HORROR DENEMESİ
“Yamabuki”, taşrada geçen bir çeşit western J-horror örneği olarak baştan sona içine çekiyor. “Garez” (“Ju-on: The Grudge”, 2002) gibi kapanması bir yana girizgahının feminist kovboy filmi olarak gerçekleşmesi de çok yönlülüğü kanıtlıyor. Yönetmeni Yamasaki’yi de tür sinemasında değişik ve gizemli hamleler yapan isimler arasına ekliyor büyük oranda.
Efsanevi isminin altında bir kült kitle doğurursa da kimsenin şaşırmayacağı söylenebilir. Ama elbette baştan sona atmosfere fazla yüklenmesiyle bazen Ozu özentisi de durmuyor değil. Ülkenin değerlerine saygı duyma adına bazen kontrolden çıkma gerçekleşebiliyor. Ama yine de olup bitenler bir ürüne açılıyor.
ÇİN’İN RİTHY PANH’INDAN SİYASİ BİR MELEZ YAPIT
Lei Lei’nin kendi “Eksik Resim”i (“L’Image Manquante”, 2013) “Breathless Animals”dan (2019) sonra bir kez daha Çin’in Rithy Panh’ı olarak animasyon ile belgeseli iç içe geçirme özeni sürüyor. “Silver Bird and Rainbow Fish” detaycı çizimlere sahip. Film ciddi bir komünizm eleştirisi. Bunu ise incelikli animasyon tasarımları ile yapıyor. Bu durum karşısında hayran bırakıyor aslında.
Panh’dan hiçbir eksiği olmayan sinemacı ilk uzunu kadar da her şeyin olduğu bir seviyeye ulaşmıyor. Bu noktaya gelirken ise biraz ‘süresi zorlama’ gibi bir his de bırakıyor. Ama gümüş kuş ve gökkuşağı balığının metaforik anlamları bile burada gizemin içine girmek için keyifli. Bir özen ve gelenek geliyor her şeyden önce!
Meksika’dan belgesel-kurmaca kırması büyüme öyküsü “Malintzin 17”nin yanında daha çok sinema var. Bu durum da vizyonu ortaya koyuyor. Orada bizim “Güvercin”le kardeşlik ilişkisi kuran bir yapıt izlemiştik.
KUIR HAYALETLE BULUŞMA FİLMİ
Şili çıkışı “Phantom Project” (“Proyecto Fantasma”), queer hayaletle yatma olanağı bulan bir adamın öyküsü. “Prens”in (“El Principe”, 2019) yapımcılığını yapan Roberto Doveris, ikinci yönetmenliğinde Cristian Jimenez’le bağlantı kuruyor büyük oranda. Bu damara ulaşırken ise özellikle el emeği göz nuru animasyon tasarımlarıyla da bir özen getiriyor. Bu yaratıcılığa kapılıp gitmek ve tuhaflıklara eşlik eden kült kitlenin olmak ise serbest!
Ama ilk başarılı girişin ardından biraz da dağılabiliyor son noktada. Yine de Güney Amerika’dan gerçeküstücü absürd deadpan komedi izlemek her daim keyifli aslında. Bu duruma ulaşana kadar yapılan proje de bir çeşit ‘meta-film’ omurgasını bize özümsetiyor. Elbette bir “A Ghost Story” (2017) kadar iddialı fantastik buluşma da yok burada. Ama sanki onunla ülkeden “Bonsai” (2011) birleşiyor.
TV DÜNYASINA PLASTİK BAKIŞ HOLLANDA’DAN
Biçimci Sam De Jong’un “The Photo Camera”sı (“Met Mes”) TV dünyasının plastik dolaşımı üzerine zeki öğeler taşıyan bir film. Hollandalı sinemacı daha önce “Prince” (2015) ve “Goldie” ile belli bir tutarlılığa imza atmıştı. Burada da yaratıcılığını 80’lerin TV kafasından yansıtıyor. Küçük ekranın içine girmek de android çağından bir ışınlanma adına değerli.
Ancak özellikle Kramer retrosundaki 2022 yapımı “Give me Pity” kadar bu konuda özenli ve olgun bir işe dönüşmüyor. De Jong video klipçi kimliğiyle ilginç denemeler içerse de yine yarı yolda kalmış. Kısa filmde buradaki ‘film içinde film’ kafasını daha iyi yansıtabilir gibi de gelmiyor değil aslında…
EN SIRA DIŞI KAFKA FİLMLERİNDEN
“Kafka For Kids” seçkinin en deneysel işlerinden olabilir. 1.33:1’de gerçeküstücü bir fonda başlıyor, 80 dakika öyle devam ettikten sonra sanki gerçek okul sıralarına sıçrıyor. Roee Rossen İsrail’den çıkan bir modern sanat tasarımcısı. Burada da aslında fena gözükmeyen bir vizyon ortaya koyuyor.
Karel Zeman, Jan Svankmajer’le rekabet edebilecek tasarımlar var. Ancak fazla uzadıkça onların değeri azalıyor. Bu sayede de “Science of Sleep” gibi Gondry’nin bu döneme taşıması gibi bir yenileme de gerçekleşmiyor aslında. Ama yine de ‘Kafka’ya dair en sıra dışı denemeler arasında anılmayı hak ediyor! Buradaki 111 dakikalık bütün aslında sanal bir dizinin skeç parçaları olduğunu da belli ediyor.
FRANSIZ ORTAK YAPIMI NİYETİNE ÖZENTİ ARTHOUSE EZİYETİ!
“Excess Will Save Us” ve “The Child” genelde Fransız yapımı görmediğimiz filmlere ekleme olarak geldiler. İlkinin başroldeki iki itici küçük ekran komedyenin yıldıran ses tonu sebebiyle fazlasıyla işitsel erozyona sebebiyet verdiği söylenebilir. Bu durum da fazlasıyla Dumont fetişizmi gibi yola çıkan filmi başka yola yönlendiriyor.
Filmin bir yerden sonra auteur yönetmenin en zayıf işi dizi ‘Li’l Quinquin’in ikinci halkasının ucuz parodisine dönüştüğü muhakkak! Kafa şişirmekten de başka bir işlevi olmuyor. Morgane Dziurla-Petit adeta başroldeki antipatik tiplerin öylesine kendi başlarına takılmasının mağduru olmuş gibi gözüküyor!
16. yüzyıl Lizbon’undan Fransızca ve Portekizce diyaloglar içeren bir dönem filmine koyulan “The Child” (“A Criança”) da melez dokunuşlarla dolu. Ancak De Oliveira’nın deneyimli görüntü yönetmeni Mario Barroso bunları bir seviyeye taşıyamıyor. Aksine ağır aksaklığı mekanikleştirmekle kalıyor. 111 dakikalık hantal sinema deneyimi yaratıcı posterin hakkını veremiyor.
Böylesi sayısız melezlikle euro pudding arasında karman çorman hala gelen bir başıboşluk izliyoruz baştan sona. Portekiz’den Raoul Ruiz, Miguel Gomes etkisi diye beklerken canlanan aslında yakalanan münferit anlarla sınırlı kalmak olarak canlanıyor. Gerçekten de Fransız ortak yapımı almak akıl karı olmamış.
AVUSTRALYA’DAN PANDEMİ İSTİSMAR FİLMİ!
Yarışmada 120 dakika üzeri üç film izledik. Bunlardan Kanada’dan çıkan 135, Hindistan’dan çıkan 148 idi, bunlar tatmin etti. İz bırakacak bir seviye ortaya koydu. Ama Avustralya yapımı “The Plains”, bir arabanın köşesine koltuğuna yerleştirilmiş kameranın anlamsız deneyciliğinden çekiyor.
Film adeta bir “10” (2002), “Gece Gündüz” (“Dag Och Natt”, 2004) olamıyor. Aksine öylesine bir araba yolculuğunu ucuz bir şekilde kaydetmekle kalıyor. Bir çeşit pandemi istismar filmine dönüşebiliyor. Bu da aslında bir Z-tipi eziyet anlamına geliyor!
Vanja Kaludjercic’in Rotterdam’ın meşhur Kaplan yarışmasında ciddi bir kalite yükselişi getirdiği söylenebilir. Beyer’in 2015-2020 arasında kalsa da sadece son iki senesinde yavaş yavaş cidden iyi denebilecek filmler seçtiğini görmüştük. O dönemde belgesel gerçekçiliğinin fazlasıyla abartılarak ucuza yapılmış deneysel zırvalıkların kontrolü ele geçirdiğine tanıklık ettik. 2021 bir deneme senesi olmuştu.
Ama yeni direktörün deneysel-belgesel kırmasını ve tür sinemasını dönemin ruhunu yakalayan yaratıcı ürünlerle taçlandıran keşifler çıkarabildiğini görüyoruz. Geçen yıl fazlasıyla mayın vardı, bu sene o da azaldı.
KEREM AKÇA’YA GÖRE ROTTERDAM 2022 DÜNYA KURMACA YARIŞMASI FİLMLERİNİN SIRALAMASI:
1-The Dream and the Radio 8.1
2-Eami 7.5
3-Achrome 7
4-The Cloud Messenger 6.9
5-Yamabuki 6.7
6-Silver Bird and Rainbow Fish 6.5
7-Phantom Project 6.5
8-The Photo Camera 5.8
9-Kafka For Kids 5.3
10-Malintzin 17 5.1
11-Excess Will Save Us 4.5
12-The Child 4.2
13-The Plains 2.5
