Giriş
Kulak Burun Boğaz Uzmanı Prof. Dr. Nuri Özgirgin, halk arasında kulak kristallerinin yerinden oynaması hastalığı olarak bilinen pozisyonel baş dönmesini anlatıyor.
KULAK KRİSTALLERİNİN OYNAMASI NE DEMEK?
Baş dönmesine en sık yol açan hastalıklardan biri olan ‘pozisyonel baş dönmesi’ halk arasında böyle tanımlanıyor. Kristaller olarak bilinen yapılar aslında otolitlerdir. Bu yapılar bizim yerçekimine karşı dengemizi sağlayan iç kulak kısmında bulunurlar. Birbirlerine bağlanmış haldedirler. Ani hareket, başa gelen bir travma, uzun süreli yatak istirahatleri gibi aslında olağan sayılabilecek birçok nedenle bu yapılar birbirlerinden koparlar ve serbestleşirler. Ardından da hareket halinde dengemizi sağlayan kanallara doğru geçiş gösterirler. Bu kanallardan sağda ve sola 3’er tane bulunur. Kristaller, bu kanallardan hangisinin hangi parçasına geçiş gösterdiyse o bölgeye özgü belirtiler ortaya çıkar.
NE TÜR BELİRTİLERE YOL AÇAR?
Öncelikle kulak kristallerinin oynamasına bağlı olan baş dönmeleri baş hareketleriyle tetiklenir. Sabit haldeyken kanalın içinde hareketsiz olan kristaller baş hareketi ile yer değiştirir. Bu yer değişikliği ile içinde bulunduğu sıvı hareket eder, böylelikle denge hücreleri uyarılmış olur ve baş dönmesi gelişir. Baş dönmesi hareketler sırasında veya birkaç saniye sonrasında başlar ve genelde 15-60 saniye sürer. Bazı durumlarda çok şiddetli olur ve bulantı kusma eşlik edebilir. Genelde hastalarda sersemlik hissi vardır. Hasta hareketsizken rahattır, ama hareket edince baş dönmesi olur. Genellikle yatakta sağa sola dönerken veya yataktan kalkarken kendisini gösterir. Kural olarak işitme etkilenmez.
HANGİ YAŞLARDA SIK GÖRÜLÜR?
Genellikle orta ve ileri yaşlarda daha sık görülür. Çocukluk yaşında nadirdir. Yaş ilerledikçe kristalleri birbirine bağlı tutan bağlar gevşer, bu nedenle hastalığa yatkınlık artar.
NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Başın hareketi ile tetiklenen baş dönmesini bizler gözlerdeki yansıma ile tanılarız. Her bir kanalın her bir parçası farklı göz hareketi ile kendisini gösterir. Böylelikle aslında adı otolit olan kristallerin nerede olduğunu değerlendirme şansımız olur. Tanıda gözler çok önemlidir. Denge bozukluğu olan kişinin görme keskinliği bozulur. qBaş dönmesi olan kişi ayaktayken gazete okuyamaz. Bu nedenle gözler hem denge sistemi hastalıklarının tanısında ve hem de tedavisinde çok kullanılır.
KENDİLİĞİNDEN DÜZELEBİLİR Mİ?
Bazı durumlarda kristaller, başın tesadüfi belli hareketiyle olması gerektiği yere (utriküle) geri gidebilir. Bu durumda hastalık kendiliğinden iyileşmiş olur. Ama hastalığın tedavisi kristaller hangi kanalın hangi parçasındaysa baş hareketi yaptırılarak kristallerin olması gerektiği yere taşınmasıdır. Yani manevralardır. Bazı ilaçların bu süreçte hastaya faydası olabilir.
MANEVRA TEDAVİSİ STANDART BİR TEDAVİ Mİ?
Hayır, değil. Kristaller iç kulakta hangi kanala doğru yer değiştirdiyse tanı da tedavi de birbirinden farklıdır. Kristaller oynadı diye uygulanan standart tedavi ancak tesadüfen hastayı iyileştirebilir. Hatta bazen yanlış işlem, kristalleri yanlış yere taşıyarak hastayı daha da kötü hale sokabilir. Bu nedenle manevra tedavisi bu konuda uzman bir hekim tarafından uygulanmalı.
HASTALIĞIN TEKRARLAMAMASI İÇİN ÖNERİLERİNİZ NELERDİR?
Özellikle orta ve ileri yaşlarda bağların gevşemiş olması nedeniyle hastalık tekrarlayabilir. Bunun dışında tekrarlama ihtimali düşüktür. İyileştirici manevra sonrasında birkaç gün hastalarda sersemlik hissi olabilir. Bu süreçte bazı ilaçlardan yararlanılır. Manevra sonrasında ben kişisel olarak günlük yaşamı kısıtlamıyorum. Bundan 20 sene önce hastanın tüm hareketlerini kısıtlamanın bir kazanç sağlamadığı görüldü. Belki sadece bir veya iki gün bilerek ani hareket yapmamalarını söylemek yeterli olur. Daha fazla kısıtlamaya gitmemekte yarar var.
BAŞ DÖNMESİ ILERİ DERECEDE DE OLSA TEDAVİ EDİLEBİLİR
Baş dönmesi ve dengesizlik problemi olan hastalar mutsuzdur. Belirtilerinin beyni ilgilendiren ciddi hastalıklardan kaynaklandığını düşünürler. Çoğu zaman, “Beynimde tümör var” hissine kapılırlar. Oysa baş dönmesi genellikle çok ciddi bir hastalığın bulgusu değildir ancak kişinin yaşam kalitesini kötü yönde etkiler. Buna bulantı ve kusma da eşlik ederse yaşanan olumsuz duygular ileri dereceye ulaşabilir, hastanın psikolojisini bozabilir. Baş dönmesi ve buna eşlik eden dengesizlik ne aşamada ve nereden kaynaklanırsa kaynaklansın tedavi edilebilir. Tedavi ile kişinin yaşam kalitesini normale çevirmek mümkün. Bunun için yapılması gereken net: Doğru tanı ile sorunun odağının tam olarak saptanması ve soruna özgün odaklanmış bir tedavi.
