Giriş
İngiltere Kraliçesi İkinci Elizabeth’in ölümünün ertesi günü, Dışişleri Bakanlığı’nın tecrübeli diplomatlarından Emekli Büyükelçi Daryal Batıbay, bir anısını paylaştı Facebook hesabından.
NEDEN DİPLOMAT TERCÜMAN?
1971’in Ekim ayı başlarında, dönemin Dışişleri Bakanı Osman Olcay, özel kalem memurlarından Batıbay’a “Sana bir görev vereceğim, yaşadıkça aklından çıkmayacak” demiş ve İngiltere Kraliçesi İkinci Elizabeth ile dönemin CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’nün baş başa görüşmesinde tercümanlık görevini vermiş. Batıbay anlatıyor:
“Osman Bey, CHP Genel Başkanı olan İsmet Paşa’nın görüşme kaydının devlet arşivinde bulunması için, partisinden biri yerine, Dışişleri’nden tercüman verilmesini rica ettiğini söyledi.”
O ANLAR
19 Ekim 1971 günü, görüşmeden hemen önce Pembe Köşk’teki evine gittiği İsmet Paşa; kraliçenin yaşamı, saltanat döneminin önemli olayları, Türk-İngiliz ilişkileri hakkındaki bilgilerini tercümanı Batıbay’a doğrulatmış ve görüşmede yanlış bir ifade kullanırsa, önüne koyacağı kısa notla düzeltmesini istemiş.
Çankaya Cumhurbaşkanlığı yerleşkesindeki Camlı Köşk’ün büyük salonuna girdiklerinde kraliçe ayağa kalkıp salonun ortasına gelerek İsmet Paşa’yı karşılamış ve “20’nci yüzyılın seçkin şahsiyetlerinden biri ile görüşmekten çok mutluyum. Sizi ziyarete ben gelemediğim için özür diliyorum; hükümdarlar da geleneksel kurallara uymak zorundalar’ demiş.
Daryal Batıbay’ın anlatımıyla devam edelim: “Salonda kraliçe ile İsmet Paşa iki kanepede karşılıklı olarak oturdular, ben İsmet Paşa’nın yanına oturdum.
Kraliçe, tahta çıktıktan sonraki ilk başbakanı olan Churchill’den İsmet Paşa hakkında övgü ve hayranlık dolu sözler dinlediğini, İsmet Paşa’nın, büyük bir ustalıkla, Türkiye’yi İkinci Dünya Savaşı dışında bırakarak, muazzam insani ve maddi kayıplar vermekten kurtardığını, savaş sonrası ortaya çıkan koşullarda ortak güvenliğimiz için İngiltere ve Türkiye’nin müttefik ve yakın dost olmasından çok memnun olduklarını, Türkiye’nin NATO’ya katkısının önem ve değerini, yüzyılın başlarında Çanakkale’de, yaşayarak öğrendiklerini söyledi.
NEZAKET
Kraliçe’nin sözlerini, İsmet Paşa’nın duyabilmesi için, sesimi yükselterek tercüme ediyordum. Kraliçe’nin kulaklarını rahatsız etmek zorunda kaldığı için özür dileyen İsmet Paşa, İkinci Dünya Savaşı’nda faşizmin yenilgiye uğratılmasında İngiltere ve Churchill’in rolü ve katkılarının tarihin şeref sahifelerinde yer aldığını, Churchill ile zor koşullarda dostça ve açık sözlü müzakereler yaptıklarını belirtti.
Sohbet sırasında iki kanepe arasındaki sehpada bulunan çay servisini Kraliçe bizzat yaparak, İsmet Paşa’nın fincanına çay koydu. (Bana da dönerek, ‘Lütfen kendinize yardım ediniz’ dedi). Bu jest, saray protokolünün dışına çıkarak, hükümdarın gösterdiği istisnai bir saygı işaretiydi. Görüşmede Kraliçe, dünyada yaşanan gençlik hareketlerine dikkat çekerek, İsmet Paşa’nın fikrini sordu.
İnönü, ‘Gençlik hareketleri çoğu zaman, toplumsal değişimin habercisidir, onun için, onları dinlemek ve anlamaya çalışmak doğru olur’ dedi. Görüşmenin sonunda İsmet Paşa ayağa kalkarak kanepelerin önünde Kraliçe’ye veda etmek istedi. Onu başıyla selamlayarak, sırtını dönmeden kapıya doğru geri geri adım atmaya başlarken, Kraliçe hızlı adımlarla İsmet Paşa’nın yanına geldi, koluna girdi ve salonun kapısına, oradan da köşkün dış kapısına kadar Paşa’ya eşlik etti.
Bu da Kraliçe açısından çok istisnai bir jestti. Rahmetli Osman Olcay haklıydı. İkinci Elizabeth-İnönü görüşmesini, karşılıklı incelik, zarafet, saygı, bilgelik sözleri ve jestleriyle geçen o 50 dakikayı unutmadım. Kraliçe’nin dünkü vefatından bu yana, dünyanın o günlerden bugünlere nasıl değiştiğini düşünüyorum.”
