Giriş
Lev Troçki, Sovyet tarihinin en önemli figürlerinden birisidir. Troçki, Lenin’in ölümünden sonra Moskova’da başlayan iktidar kavgasında yer aldı. Bu iktidar kavgasında ön plana çıkan iki isim vardı: Stalin ile Troçki. Stalin ve Troçki’nin devrime bakış açıları çok farklıydı. Troçki, karşı devrimcilik ve yasa dışı Sovyet partisi kurma suçlamasıyla Sovyetler’den kovuldu.
Stalin, Troçki’yi sürgüne yollamaya karar verdiğinde hiçbir ülke ona kapılarını açmadı. 1929 yılında Ankara’da Sovyet Sefiri Suriç ile dönemin dışişleri bakanı Tevfik Rüştü Aras arasında çok fazla ziyaret gerçekleşti.
Bu gizli görüşmelerde, Mustafa Kemal, Stalin’e bazı şartlar öne sürdü. Stalin önce bu şartları kabul etmedi, Troçki’yi Almanya’ya göndermek için son ana kadar çabaladı ancak Berlin’den beklediği olumlu yanıt gelmeyince, Mustafa Kemal’in şartlarını kabul ederek Troçki’yi İstanbul’a gönderdi.
Peki, Mustafa Kemal’in şartları neydi?
- Türkiye Cumhuriyeti, Sovyet Rusya’nın hapishanesi değildir. Troçki topraklarımızda yalnız Türk kanunları çerçevesinde ve serbest yaşar.
- Troçki, Türkiye sınırları içinde tam bir siyasi mülteci muamelesi görecektir. Bunun dışında Sovyet hükümetinin herhangi bir özel muamele isteği mevzubahis olamaz.
- Troçki, Türkiye’de bulunduğu süre içinde, başka bir memleketten vize temin ettiği takdirde, derhal o memlekete gitmekte serbest olacaktır.
- Troçki’yi Türkiye’de öldürmek için Sovyet idarecileri tarafından herhangi bir teşebbüs yapılmayacağına dair kati teminat verilecektir.
Troçki, bu şartlar altında İstanbul’a geldi. Geldiğinde Mustafa Kemal’e bir mektup yazdı: “Sayın Başkan, İstanbul’un kapısında size şunu bildirmekle onur duyuyorum: Türkiye sınırlarına kendi dileğimle gelmedim. Bu sınırlardan içeri zorla sokuluyorum. Rusya’dan çıkarıldıktan sonra, dilini bildiğim ve tanıdığım bir ülkeye gitmeyi yeğlerdim fakat sürenler, sürülenlerin bu isteklerine çok ender özen gösteriyorlar.
Ülkemden çıkarılmam sorunun sonu değildir, olaylar kısa ya da uzun sürede gelişecektir. Ben Marks’ın okulunda tarihe sabırla bakmayı öğrendim. En iyi duygularımı kabul buyurunuz. Leon Troçki.” Mustafa Kemal, mektuba yanıt olarak İstanbul valisini Troçki’ye gönderdi, konforu ve güvenliği için endişelenmemesi istendi.
Troçki, 1929-1933 yılları arasında İstanbul Büyükada’da yaşadı. Büyükada'da bulunduğu süre içinde, kitaplarını yayımlamasına izin verildi. Kaldığı yer çok sıkı güvenlik önlemleriyle korundu. Sakin bir hayat sürdü, bu sırada hatıra ve düşüncelerini kaleme aldı ve yayınladı. Troçki, sürekli Türkiye’den gitmek istedi ama konukseverlikten bir şikayeti yoktu. Sadece dilini bilmediği bir ülkede rahat edemediği için gitmek istedi.
Büyükada’daki son gününde hatıra defterine şu ifadeleri yazdı: “Buraya geleli dört buçuk yıl oldu. Ayaklarım Büyükada topraklarına sanki kenetlenmiş gibi, garip bir his var içimde.” 1933’te aldığı vizeyle İstanbul’dan ayrılarak Fransa’ya giden Troçki, burada 2 yıl kaldı ve sınırdışı edildi.
Akabinde Norveç’e gitti ve 2 yıl kaldıktan sonra buradan da ayrılmak zorunda kaldı. 1937’de Meksika’ya sığındı. 1940 yılında Stalin yanlısı İspanyol bir ajan tarafından öldürüldü.
